Hipofiz Bezinin Anatomik Yapısı
Hipofiz bezi (hipofiz), beyin tabanında, Türk eğeri (sella turcica) adı verilen kemik yapı içinde yerleşmiş, yaklaşık bir bezelye büyüklüğünde (0.5-1 gram ağırlığında) endokrin bir organdır. Hipotalamusa ince bir sap (infundibulum) ile bağlı olan hipofiz bezi, vücuttaki birçok hormonal fonksiyonu kontrol eden "ana bez" olarak kabul edilir. Anatomik olarak iki ana lobdan oluşur: ön lob (adenohipofiz) ve arka lob (nörohipofiz). Ayrıca, ara lob (intermediate lob) insanlarda çok küçük ve işlevsel olarak sınırlıdır.
1. Ön Lob (Adenohipofiz)
- Hipofiz bezinin en büyük kısmını oluşturur ve hipotalamustan gelen salgılatıcı ve inhibe edici hormonlarla kontrol edilir.
- Kan damarlarıyla zengin bir şekilde beslenir (hipofiz portal sistemi).
- Hücre tipleri ve salgıladığı hormonlar
- Somatotrop hücreler: Büyüme hormonu (GH)
- Laktotrop hücreler: Prolaktin (PRL)
- Tirotrop hücreler: Tiroid uyarıcı hormon (TSH)
- Kortikotrop hücreler: Adrenokortikotropik hormon (ACTH)
- Gonadotrop hücreler: Folikül uyarıcı hormon (FSH) ve Luteinize edici hormon (LH)
2. Arka Lob (Nörohipofiz)
- Sinir dokusundan oluşur ve hipotalamustaki sinir hücrelerinin uzantılarından (aksonlar) meydana gelir.
- Doğrudan hormon üretmez, hipotalamusta sentezlenen hormonları depolar ve salgılar.
- Salgıladığı hormonlar
- Oksitosin: Doğum sırasında rahim kasılmalarını ve süt salgılanmasını uyarır.
- Vazopressin (ADH - Antidiüretik hormon): Böbreklerden su geri emilimini düzenler ve kan basıncını etkiler.
3. Ara Lob (Pars Intermedia)
- İnsanlarda fetal dönemde belirgindir, yetişkinlerde körelmiştir.
- Melanosit uyarıcı hormon (MSH) salgılar, ancak işlevi sınırlıdır.
Hipofiz Bezinin Konumu ve İlişkileri
- Beyin tabanında, hipotalamusun altında, sfenoid kemiğin sella turcica çukurunda bulunur.
- Optik kiazma (görme sinirlerinin kesişimi) hemen üstünde yer alır, bu nedenle hipofiz tümörleri görme bozukluklarına neden olabilir.
- Diaphragma sellae adlı dura mater katmanı ile kaplıdır.
Kan Temini
- Ön lob, üst ve alt hipofiz arterlerinden gelen kanla beslenir ve hipotalamo-hipofizer portal sistem aracılığıyla hipotalamik hormonları alır.
- Arka lob ise inferior hipofiz arterinden kan alır.
Özet
Hipofiz bezi, anatomik olarak ön lob (adenohipofiz), arka lob (nörohipofiz) ve ara lob olarak üç kısımdan oluşur. Ön lob çeşitli hormonlar salgılayarak büyüme, metabolizma, üreme ve stres yanıtını düzenlerken, arka lob hipotalamustan gelen hormonları depolar ve salgılar. Bu yapı, endokrin sistemin merkezi olarak işlev görerek vücudun homeostazisini sağlar.
|
