Beyindeki Hipofiz bezi: Bu bez biyolojik süreçlerin önemli bir kısmını düzenleyen hipofiz, vücudun en önemli iç salgı bezlerinden bir tanesidir. Merkezi sinir sisteminde hipotalamus kısmı ile olan bağlantısı ile diğer benzeri kontrol eden, temel hormon bezidir. Hormon orkestrası'nın adeta şefi görevini görmektedir. Hücrelerin yenilenmesini, çoğalmasını ya da diğer anlamıyla yaşamın sürekliliğini sağlanabilmesi için birtakım maddeler hipofiz de birleşirler. Bu maddeler metabolizmanın önemli bir kısmını etkinleştirir ve denetlemeye başlar. Beyindeki hipofiz bezinin ağırlığı ortalama 0,5'ten biraz daha fazladır. Hipofiz bezinin ön ve arka olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır ve bu ikisini birleştiren ara loplar ise insanda körelmiş damar olmayan bir kalıntı haline dönüşmüştür. Her iki kısımda da kan akımını sağlayan farklı cins hormonlar ve hücreler yer almaktadır. Hipofiz bezi kafatası içerisinde Türk eyeri ifadelendirilen kemiğin üzerinde bulunur. Beyin ve omuriliği çevreleyen zarların en dışta olan sert zar bu çukurun içini sararak üstü açık bir kesecik meydana gelir. Beyni oluşturan yapılarından biri olan hipotalamus, Hipofiz bezinin üzerinde bulunur. Hipotalamus ile Hipofiz bezi bir sap yardımıyla birbirine bağlıdır. Hipofiz bezi görevlerini hipotalamustan almaktadır. Aldığı emirleri vücuda göndererek hormonların düzenlenmesini ve yapılanmasını sağlar.
Beyindeki Hipofiz bezi nasıl çalışmaktadır?
Bu bezin üst kısmı pankreas, böbrek üstü ve tiroid, testisler, memeler ile yumurtalıklar gibi başka salgı bezlerine etki eden birçok hormonu salgılamaktadır. Ön Hipofiz bezi hormonlar yukarıda sayılan bütün salgı bezlerinin kontrolünü ve denetlemesini yapmakta; bazen çalışmalarını yavaşlatmak da bazen de hızlandırmaktadır. Hipofiz bezinin arka kısmında ise böbrekleri sunulmasını ve denetlenmesini sağlayan bir hormon üretmektedir. Bu sap infundibular adını da alır. Hipofiz bezinin salgılamak da olduğu hormonlar oldukça önemli görevleri vardır. Kan dengesini büyümeden daha birçok organın kontrolünü elinde bulunan hormonların üretir ve bunları kana verir. Hipofiz bezinin nörohipofiz ile adenohipofiz ile iki altı lob'u bulunmaktadır. Bunlar:
Adenohipofiz salgılanan hormonlar
TSH hormonu: Bu hormon hipotalamustan trh'nin TSH'nin ürettiği hücrelerin uyarlanması ile Sentez edilmeye başlanır. Bu hormonun en önemli organıdır tiroit bezi üç temel hormon olan kalsitonin, tiroksin ile triiyodotironin hormonlarının salgılanmasında önemli rol teşkil eder.
FSH/LH hormonu: Bu hormonlar erkeklerde ve kadınlarda eşey hücrelerinin gelişiminde önemli rol oynar. FSH hormonu erkeklerde sperm üretimini yardımcı olurken; dişi bireylerde ise yumurtanın üretilmesinde rol oynar; LH hormonu ise kadınlarda korpus luteum adı verilen yapının gelişmesini sağlar. Korpus luteum ise kadınlarda progesteron hormonunun üretilmesinden sorumludur.
ACTH hormonu: bu hormon Böbrek üstü bezinin çalışmasında rol oynar. Böbrek üstü bezleri iki ana kısımdan meydana gelir. Bunlar: korteks ve medulla adını alır. Bu hormon korteks kısmına hormon salgılanmasına yardımcı olur. Proteinlerin parçalanmasına eşlik eder.
STH/GH hormonu: Hormonlardan bu ikisi de büyümeye yardımcı olur. Kemikler iç organlar kıkırdaklar ve yumuşak dokular meydana getiren hücrelerde mitoz aktivitesini bu hormonlar uyarır. Uyarı tamamlanınca hücreler bölünür ve üremeye başlarlar. Böylelikle artış meydana gelir ve birey uzamaya başlar. Büyümede en önemli olan şey vücudun dengeli şekilde büyümesidir. Halk arasında orantı dengesi denilir. Mesela kas hücresi 2n şeklinde çoğalıyorsa kemik hücrelerde 2n şeklinde büyümektedir.
PRL hormonu: Prolaktin dışındaki bireylerde özellikle kadınlarda meme bezlerinden süt salgılanmasını sağlar. Bu hormonu doğum sonrası süt bezleri yüksek bir şekilde devam eder. Bunun sonucunda bebeğin ihtiyaç duyduğu süt hormonlarla üretilmiş olur. Fakat süt üretiminin süt zengin mineral içeriği açısından ana etmen bu hormon değildir. Annenin iyi beslenmesi bebeğin içeceği süte sahip olması için en temel etkendir.
MSH hormonu: Melanin uyarıcı hormon olarak adını alır. Hipofiz bezinden salgılandığı zaman melanin hücrelerin reseptörlerine hedef hücreleri bağlanır. Bu hücreler melanin adı verilen renk pigmentinin geçilmesini gerçekleştirir. Bu pigmentlerin üretimindeki artış derinin koyulaşmasına yol açar aksine açık tenli insanlarda melanin hücreleri daha az pigment vermektedir. Pigmentler güneş ışınları ile doğrudan etkilidir. Hormonlar bezlerin vücut hücrelerini belli emirler vererek bu hücrelerin düzenlediği hormonlar da emir verir.
Beyindeki Hipofiz bezi bu hormonların sayesinde hipotalamustan doğrudan bağlantı sağlayarak görevlerini yerine getirmek ve bunların ufak bir şekilde aksaması halinde ise bireylerde birçok hastalığa sebep olmaktadır. Bu yüzden hipofiz bezleri insan için çok önemlidir. Aralıklı kontroller yaptırılarak bu hormonları denetim altına alabiliriz.
